Τα αστικά παιχνίδια κάνουν την εμφάνιση τους πλέον όλο και πιο ρητά στις σύγχρονες πόλεις. Ο όρος ίσως να μη φαντάζει οικείος˙ ωστόσο, δε μιλάμε σε καμία περίπτωση για κάτι καινούριο: Από το ευρέως διαδεδομένο και «πανταχού δυνατόν» να παιχτεί κρυφτό μέχρι τις παιγνιώδεις αστικές παρεμβάσεις ομάδων καλλιτεχνών, «συλλογικά παιχνίδια όλων των ειδών, επιβιώνουν μέσα στις σχισμές της κοινωνίας».[1]
Συνήθως στο άκουσμα της λέξης «παιχνίδι» σκεφτόμαστε αμέσως τα παιδιά. Κι όμως, η έννοια του παιχνιδιού μπορεί να αφορά πολύ ουσιαστικά και τους ενήλικες! Αν νοηθεί ως ένα «ξέφωτο μέσα στη συμβατική τάξη της κοινωνίας, προστατευμένο από τις κανονικοποιημένες δυνάμεις της καθημερινότητας»[2], τότε το παιχνίδι αποκτά μια ευρύτερη ερμηνεία: Μιας συνθήκης όπου κανείς μπορεί να εξερευνήσει διαφορετικές συμπεριφορές, έχοντας τη δυνατότητα να κάνει λάθη «χωρίς τίμημα» –και άρα να επιχειρήσει νέες σχέσεις και ερμηνείες, σε ασφαλές περιβάλλον.
Πόλη και συνάντηση
Μια παιγνιώδης συνθήκη μπορεί να εμπλουτίσει τις σχέσεις μιας παρέας που συναντιέται γύρω από το ταμπλό ενός επιτραπεζίου σε ένα φιλικό σαλόνι. Μπορεί όμως, ακόμα περισσότερο, να αποτελέσει συνθήκη συνάντησης και αλληλεπίδρασης στον κοινό, δημόσιο χώρο της πόλης. Ο αστικός δημόσιος χώρος είναι εξ ορισμού ένας χώρος που ανήκει σε όλους και όλες, αλλά συχνά εμφανίζεται παραμελημένος και μη εγγεγραμμένος στο συνειδητό των κατοίκων των πόλεων ως τέτοιος – ειδικά προ κορωνοϊού.
Μοιραζόμαστε το χώρο των αστικών κέντρων με τους «άλλους». Συνυπάρχουμε με ανθρώπους που δε γνωρίζουμε και που συνήθως φέρουν ταυτότητες, κώδικες, αναφορές και παραδόσεις διαφορετικές από τις δικές μας. Η έννοια της συνάντησης, λοιπόν, εν προκειμένω, δε σημαίνει απλώς φυσική συν-παρουσία. Σημαίνει περισσότερο μια κοινή είσοδο σε «ένα πεδίο διαπραγμάτευσης (…) ανάμεσα σε ετερότητες που αλληλοαναγνωρίζονται ως τέτοιες και που επιχειρούν να οικοδομήσουν ακριβώς σε αυτή την αλληλοαναγνώριση τη σχέση τους».[3] Σε ένα πεδίο όπου συναντιέμαι με τον «άλλον» και επεξεργάζομαι δημιουργικούς τρόπους συνύπαρξης μαζί του, αποδεχόμενος/η τις μεταξύ μας διαφορές.
Τα αστικά παιχνίδια, λοιπόν, μπορούν να δώσουν την ευκαιρία σε όσους/ες συγκατοικούμε σε μια πόλη να γνωριστούμε, αλλά και να γνωρίσουμε την πόλη μας, νιώθοντας την λίγο περισσότερο «δική μας». Αίσθηση του παιχνιδιού «σημαίνει πάντα αίσθηση της ύπαρξης των άλλων. Όχι απλά ως μέσων για μια προσωπική απόλαυση, αλλά ως υποκειμένων με τα οποία, στο πλαίσιο του παιχνιδιού, συνάπτονται σχέσεις»[4]. Και σημαίνει βιώνω την πόλη και ως χώρο όπου μπορώ να σχετισθώ χωρίς να προϋποτίθεται απαραίτητα κατανάλωση. Όπου μπορώ να συναντηθώ και να ψυχαγωγηθώ και σε μια πλατεία και σ’ έναν πεζόδρομο και όχι μόνο σ’ ένα καφέ ή σ’ ένα μπαρ.
Είδη παιχνιδιών
Τα αστικά παιχνίδια αγκαλιάζουν ένα μεγάλο εύρος παιγνιωδών συνθηκών: Μπορούμε να μιλάμε για παιχνίδια με πιο «κλασσική δομή» και στόχο, όπως είναι τα ομαδικά αθλήματα που παίζονται στις πλατείες και το κυνηγητό σε μια γειτονιά. Και μπορούμε να μιλάμε και για εμπειρίες που πλησιάζουν πιο πολύ την εξερεύνηση και εστιάζουν περισσότερο στη διαδικασία και λιγότερο σε κάποιο αποτέλεσμα. Μπορεί να κληθούμε να βιώσουμε μια ατομική εμπειρία καθοδηγούμενης περιήγησης στην πόλη ή να συμμετάσχουμε σε μια ομαδική προσπάθεια για την επίλυση ενός γρίφου. Μπορεί η εμπειρία μας να αντλεί από την τεχνολογία, τις θεατρικές πρακτικές, τους χάρτες, το μυστήριο και μια πληθώρα ακόμα στοιχείων.
Οι δυνατότητες πολλές. Ο βαθμός σύνδεσης, βέβαια, τόσο μεταξύ των παικτών/ριών, όσο και με την πόλη μπορεί να ποικίλει. Στα αστικά παιχνίδια ανήκει και το γνωστό σε όλους μας κυνήγι των Pokemon και στα αστικά παιχνίδια ανήκει και το ομαδικό κυνήγι θησαυρού στο πλαίσιο του Καρναβαλιού της Πάτρας. Πρόκειται για δύο αρκετά διαφορετικές εμπειρίες. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, το παιχνίδι με χώρο δράσης το δημόσιο χώρο της πόλης και όχι τον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού, ίσως και να ισοδυναμεί αυτόματα με μια ασυνείδητη παραδοχή: Της συμμετοχής σε μια κοινωνική και χωρική συνθήκη που περιλαμβάνει και πολλούς άλλους ανθρώπους – ανεξάρτητα από την ένταση της αλληλεπίδρασης μαζί τους.
Trust in Play: Ένα σχολείο για αστικά παιχνίδια
Αν για τους παίκτες και τις παίκτριες αρκετά αστικά παιχνίδια μπορούν να παράσχουν χώρο ψυχαγωγίας και ουσιαστικής αλληλεπίδρασης, για όσους/ες βρίσκονται πίσω από το σχεδιασμό τους αποτελούν μια ευκαιρία ενεργητικής δημιουργίας.
Το πρόγραμμα Trust in Play δημιούργησε ακριβώς ένα τέτοιο πλαίσιο: Ένα Ευρωπαϊκό σχολείο που στόχο έχει να υποστηρίξει τους μαθητές και τις μαθήτριες του να σχεδιάσουν αστικά παιχνίδια. Οι ομάδες εκπαιδευόμενών του βρίσκονται στην Αθήνα και στο Άμστερνταμ, ενώ υπάρχει και μία τρίτη ομάδα, η οποία είναι «νομαδική» και αφορά σε ενδιαφερόμενους/ες από άλλες πόλεις. Δεν αποτελεί σχολείο με την κλασική έννοια του όρου – περισσότερο συγκροτεί ένα πλαίσιο εντός το οποίου οι συμμετέχοντες/ουσες βρίσκουν τις απαραίτητες συνθήκες και πόρους, ώστε να συν-δημιουργήσουν αστικά παιχνίδια για τις πόλεις τους.
Το σχολείο άνοιξε τις «πόρτες» του το 2019 και αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2020. Για την πραγματοποίηση του ενώνουν της δυνάμεις τους το Goethe Institut Αθήνας, το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών του Άμστερνταμ, η κοινωνική επιχείρηση EdgeRyders, το Innovathens του Δήμου Αθηναίων και το Resilient Athens –υπό τη σκέπη του προγράμματος Creative Europe της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εξερευνώντας την Εμπιστοσύνη
Αστικά παιχνίδια μπορούν να σχεδιαστούν γύρω από πολλά ζητήματα. Το Trust in Play επέλεξε να θέσει στον πυρήνα του την έννοια της εμπιστοσύνης. Μια τέτοια επιλογή φαντάζει ιδιαίτερα εύστοχη, αν σκεφτούμε το πλαίσιο των σύγχρονων μεγαλουπόλεων: Αν η πόλη των αρχών του ‘20 αιώνα συνιστά χώρο «υπερπαραγωγής της ετερότητας»[5], μπορούμε να φανταστούμε ότι η αστική συνθήκη του 21ου αιώνα είναι ακόμα πιο σύνθετη – με την «ετερότητα (να) αποτελεί αυτοσκοπό»[6]. Ζούμε διαρκώς ανάμεσα σε «άλλους», διαφορετικούς από εμάς ανθρώπους, με το ερώτημα της δικής μας «ξεχωριστής ταυτότητας» συνεχώς παρόν.
Πόσο εύκολο είναι να ερμηνεύσεις, να συμπεράνεις και να σχετισθείς σε μια πόλη γεμάτη ετερότητες; Πόσο εύκολο είναι να πληροφορηθείς σωστά και να εμπιστευθείς σε μια συγκυρία όπου η απόσταση ανάμεσα στη βιωμένη, προσωπική εμπειρία και στα συμβάντα της πόλης σου γίνεται όλο και περισσότερο αδύνατο να γεφυρωθεί; Τι κρύβεται πίσω από τα στερεότυπα –προϊόντα κυρίαρχων, αλλά και λιγότερο επιδραστικών αφηγήσεων; Τι σημαίνει συνύπαρξη με τον «άλλον»;
Η βεντάλια των ερωτημάτων πλατιά. Και σίγουρα δεν είναι εύκολο να απαντηθούν ερωτήματα τέτοιας φύσεως – ειδικά μέσα από ένα παιχνίδι. Παίζοντας, όμως, μπορούμε να τα συνειδητοποιήσουμε και να τα ψηλαφίσουμε από κοινού. Και να γυρίσουμε σπίτια μας, έχοντας διασκεδάσει και με τη συνείδηση του/της κατοίκου πόλης λίγο περισσότερο ενισχυμένη.
Πόλεις γεμάτες παιχνίδι
Οι συμμετέχοντες/ουσες του Trust in Play έχουν ήδη δημιουργήσει παιχνίδια θέτοντας τέτοιου είδους ερωτήματα μέσα από τους μηχανισμούς και τα αφηγήματα των παιχνιδιών τους: Μπορούν οι παίκτες να εμπιστευθούν τους συμπαίκτες τους; Μπορεί ένας περαστικός να εμπιστευθεί σκέψεις του σε ένα παιγνιώδες μηχάνημα στο δημόσιο χώρο; Μπορούν άτομα με διαφορετικές καταβολές να χτίσουν, έστω προσωρινά, κοινούς κώδικες επικοινωνίας;
Οι απαντήσεις δίνονται μέσα από μια ποικιλία εμπειριών που κάνουν την εμφάνισή τους στην Αθήνα, αλλά και σε άλλες πόλεις: Ένα καρτοτηλέφωνο περιμένει μοναχικούς περαστικούς να απαντήσουν στις «προβοκατόρικες» ερωτήσεις του στην πλατεία Βικτωρίας˙ ο Χάρος κλείνει ραντεβού στο Πεδίον του Άρεως και δίνει, με χιούμορ, αποστολές σε παίκτες που «παλεύουν για τη ζωή τους»˙ μια εφαρμογή γίνεται γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ περιπλανώμενων ακόμα και σε διαφορετικές πόλεις˙ και πολλές ακόμα εμπειρίες δημιουργούν αστικά πεδία διασκέδασης και διαπραγμάτευσης!
«Το ζήτημα δεν είναι η κατασκευή της Ουτοπίας, (…) αλλά η ανακατασκευή της καθημερινής ζωής και η επανανακάλυψη της χαράς της αστικής ζωής» [7]
Ας την επαν-ανακαλύψουμε, λοιπόν, παίζοντας!
Βιβλιογραφία
- [1] Lefebvre H. [2007 (1968)], Δικαίωμα στην Πόλη, Μτφ: Π. Τουρνικιώτης – Κ. Λωράν, Αθήνα: ΚΟΥΚΙΔΑ, σελ.170-171
- [2] Turner in Dehaene M. & De Cauter, L. (2008), Heterotopia and the City: Public Space in a postcivil society, New York: Routledge, σελ. 96
- [3] Σταυρίδης Σ. (2002), Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ. 279-280 & 238
- [4] Ο.π., σελ. 279-280
- [5] Ο.π., σελ. 17
- [6] Ο.π. σελ. 25
- [7] Miles M. (1997), Art, Space and the City / public art and urban futures, London & New York: Routledge, σελ.11
Πληροφορίες στο Trust in Play
