Η μετάφραση κυριαρχεί σήμερα στη ζωή μας με τα βιβλία να ξεχωρίζουν μεταξύ των κειμενικών ειδών που επιλέγονται να μεταφραστούν. Με ποια κριτήρια, όμως, κάποια βιβλία κρίνονται κατάλληλα για μετάφραση; Ένα τέτοιο κριτήριο είναι ο πολιτισμός υποδοχής. Με άλλα λόγια, ο σεβασμός στις αρχές του πολιτιστικού πλαισίου υποδοχής είναι καθοριστικός για την καταλληλότητα ενός βιβλίου προς μετάφραση. Αντίθετα, οποιαδήποτε σύγκρουση με το ιστορικό και ηθικό πλαίσιο της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται θα οδηγήσει στην απόρριψη του έργου. Συνεπώς, η ασυμβατότητα του πολιτισμού αφετηρίας και του πολιτισμού υποδοχής δεν καθιστά το βιβλίο ιδανικό για μετάφραση. Αν αυτό δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των αναγνωστών, δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτό από αυτούς. Η μετάφρασή του, επομένως, δεν ενδείκνυται, ιδίως σε χώρες που αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη οτιδήποτε άγνωστο και ανοίκειο σε αυτές.
Από μια άλλη άποψη, κατάλληλα βιβλία για μετάφραση θα έπρεπε να είναι αυτά που ανοίγουν ένα νέο παράθυρο στον κόσμο. Αυτά μέσω των οποίων ερχόμαστε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και κοσμοαντιλήψεις. Συνεπώς, θα έπρεπε να επιλέγουμε βιβλία που συμβάλλουν στην κατανόηση του ξένου, του διαφορετικού από εμάς, ώστε να το αποδεχτούμε.
Αυτό, ωστόσο, θα ήταν το ιδανικό σενάριο βάσει του οποίου θα επιλέγαμε τα βιβλία προς μετάφραση. Ποια είναι, λοιπόν, τα πραγματικά κριτήρια που καθορίζουν την επιλογή αυτή;
Τα κριτήρια των εκδοτών
Είναι γεγονός ότι οι εκδότες επηρεάζονται από ένα πλήθος κριτηρίων που λειτουργούν συνδυαστικά μεταξύ τους. Η ανάγνωση, για παράδειγμα, ενός δείγματος μετάφρασης αποτελεί συνηθισμένη μέθοδο προκειμένου να επιλέξουν ποιο βιβλίο θα μεταφραστεί. Ταυτόχρονα, στην επιλογή τους αυτή επίδραση ασκεί η ανάγνωση του πρωτοτύπου αλλά και οι λίστες με τα ξένα best seller. Σημαντικό ρόλο, ακόμη, παίζει η εμφάνιση του συγγραφέα σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις καθώς και στα μέσα ενημέρωσης.
Παράλληλα, τα κριτήρια των εκδοτών διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα. Πιο συγκεκριμένα, οι εκδότες του Ηνωμένου Βασιλείου, προτού προχωρήσουν στην έγκριση ενός βιβλίου προς μετάφραση, συμβουλεύονται τους εθνικούς λογοτεχνικούς οργανισμούς. Αντιθέτως, οι μεσογειακοί εκδότες επηρεάζονται από άλλα κριτήρια. Έτσι, για τους Γάλλους, τους Ισπανούς και τους Ιταλούς εκδότες κατάλληλα βιβλία προς μετάφραση θεωρούνται αυτά που έλαβαν θετικές κριτικές.
Η άποψη των μεταφραστών για τα βιβλία προς μετάφραση
Έχοντας αναφέρει τα κριτήρια των εκδοτών για τα βιβλία προς μετάφραση, ας δούμε πώς ορίζουν τα βιβλία αυτά οι μεταφραστές. Βέβαια, ένας τέτοιος ορισμός εξαρτάται από τον τομέα ειδίκευσης και τα ενδιαφέροντα κάθε μεταφραστή. Παρατηρούνται, ωστόσο, ορισμένες κανονικότητες μεταξύ των μεταφραστών λογοτεχνίας. Ειδικότερα, αν καλούνταν να συμβουλεύσουν τους εκδότες, θα συμφωνούσαν στο ότι η αυθεντικότητα του περιεχομένου καθορίζει την καταλληλότητα ενός βιβλίου. Θα συμφωνούσαν, επίσης, στο ότι τα λογοτεχνικά έργα προς μετάφραση πρέπει να απευθύνονται στο ευρύ κοινό ανεξαρτήτου ηλικίας και φύλου.
Οι συμβουλές, όμως, αυτές των μεταφραστών στους εκδότες διαφοροποιούνται όταν το έργο που θα επιλεχθεί να μεταφραστεί είναι τεχνικό. Οι μεταφραστές εδώ θα συμφωνούσαν στο ότι το τεχνικό βιβλίο προς μετάφραση πρέπει να έχει γραφτεί από κάποιον ειδικό. Μάλιστα, οι εξειδικευμένες γνώσεις του συγγραφέα στο θεματικό πεδίο του έργου πρέπει να είναι αποδεδειγμένες και ευρέως αποδεκτές. Απαραίτητη, ακόμη, είναι η ακρίβεια στην ανάλυση του θέματος καθώς και η ενσωμάτωση νέων δεδομένων γύρω από αυτό.
Υπάρχουν, ωστόσο, και ορισμένες συμβουλές που συμπίπτουν ανεξάρτητα από τον τομέα ειδίκευσης των μεταφραστών. Η αναγνωρισιμότητα του βιβλίου, για παράδειγμα, από τα μέσα ενημέρωσης κατέχει εξέχουσα θέση στις συμβουλές κάθε μεταφραστή. Επιπλέον, έμφαση δίνεται τόσο στη φήμη του συγγραφέα όσο και στο κύρος του εκδοτικού οίκου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σημαντικό κρίνεται ακόμη και το μέγεθος του βιβλίου, καθώς τα ογκώδη βιβλία δεν προσελκύουν εύκολα το κοινό. Οι εκδότες, επομένως, θα αξιολογούσαν καλύτερα την καταλληλότητα ενός βιβλίου προς μετάφραση αν λάμβαναν υπόψη τη γνώμη των μεταφραστών.
Η αξία των μεταφρασμένων βιβλίων
Ανεξάρτητα, τέλος, από τα κριτήρια επιλογής βιβλίων προς μετάφραση, αδιαμφισβήτητο παραμένει το ότι κάθε μεταφρασμένο έργο αποτελεί μια πηγή γνώσης. Η συνεισφορά των έργων αυτών στη βιβλιογραφία της χώρας υποδοχής είναι καταλυτική τόσο από γλωσσικής όσο και από πολιτιστικής απόψεως. Διαβάζοντας, λοιπόν, ένα βιβλίο από μετάφραση καταφέρνουμε να επικοινωνήσουμε με άλλους λαούς και, κατά συνέπεια, να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας.
Βιβλιογραφία:
Abanomey, Abdulaziz & Al-Jabali, Mohammad & Galal, Mohamed (2015). “The Criteria and Variables Affecting the Selection of Quality Book Ideally Suited for Translation: The Perspectives of King Saud University Staff”. International Journal of Comparative Literature & Translation Studies 3(2). 38-47.
