Ο Νικολάι Γκόγκολ ήταν Ουκρανός συγγραφέας που γεννήθηκε το 1809 και πέθανε το 1852. Έγραψε διηγήματα, μυθιστορήματα και θεατρικά έργα και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους Ρώσους λογοτέχνες. Αναφέρεται μάλιστα ως ο πατέρας του ρωσικού ρεαλισμού που επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη της παγκόσμιας λογοτεχνίας ενώ το έργο του χαρακτηρίζεται από διεισδυτικότητα, λυρισμό και χιούμορ.
Όλη του τη ζωή την έζησε στη σκιά της ψυχικής ασθένειας που κάποια στιγμή άρχισε να γίνεται ευδιάκριτη. Πίστεψε πως με το μυθιστόρημά του «Νεκρές Ψυχές» αδίκησε τη Ρωσία. Γι’αυτό οδηγήθηκε σε συντηρητικότερες θέσεις και υποτάχτηκε στο τσαρικό καθεστώς και την Ορθόδοξη εκκλησία. Θεωρώντας πως είναι αμαρτωλός αρνιόταν να λάβει τροφή και έτσι πέθανε από ασιτία τον Μάρτιο του 1852 σε ηλικία 43 ετών. Μάλιστα κυκλοφόρησε η φήμη πως είχε θαφτεί ζωντανός γιατί, όταν ανοίχτηκε ο τάφος του, το σώμα του βρέθηκε μπρούμυτα.
Τεχνικές και θέματα
Το θέματα στον Γκόγκολ είναι φτωχά ή ανύπαρκτα κι αυτό γιατί τον ενδιαφέρει να καταγράψει κυρίως τη θύελλα στην ψυχή ενός ανθρώπου που μέσα στη μοναξιά της ύπαρξής του πασχίζει να κατανοήσει τον εαυτό του και τον κόσμο. Οι άλλοι τον ταπεινώνουν με κάθε δυνατό τρόπο και εκείνος προσπαθεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του δίνοντας αξία σε μικρές μεν αλλά σημαντικές για τον ίδιο χαρές της ζωής. Ενώ σχεδόν πάντα η πλοκή αφορμάται από μια κωμική κατάσταση, πολύ σύντομα αποδεικνύεται πως ο ήρωας είναι ένα θλιμένο και αδύναμο ανθρωπάκι που νικιέται από την αδικία του κόσμου. Συχνά, καταφύγιό του είναι η τρέλα που λειτουργεί και ως μια διέξοδος από την ασφυκτική κοινωνία. Δηλαδή η τρέλα δεν είναι μόνο μοιραίο γεγονός αλλά αποτελεί ενίοτε και προσωπική επιλογή.
Οι ήρωες του Γκόγκολ ζουν ανάμεσα στον πραγματικό και στον φανταστικό κόσμο, μιλούν ελάχιστα και με λόγο τυποποιημένο και ανοίκειο. Είναι δυστυχισμένοι και ασήμαντοι προκαλώντας οίκτο στους αναγνώστες. Ο συγγραφέας συχνά χρησιμοποιεί την τεχνικής της συγκάλυψης του παράλογου, όταν οι φανταστικές καταστάσεις αντιμετωπίζονται από τα πρόσωπα του έργου ως αναμενόμενες. Γενικά, ο ήρωας του Γκόγκολ είναι ένας άνθρωπος καταπιεσμένος από τις κοινωνικο-πολιτικές επιταγές και παγιδευμένος στην μοναχική και ανιαρή ζωή του.
Το παλτό
«Όλοι βγήκαμε από το Παλτό του Γκόγκολ» είχε πει ο Ντοστογιέφσκι θέλοντας να εξάρει τη σημασία του συγκεκριμένου διηγήματος που έδωσε ώθηση στη ρωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα. «Το παλτό» δημοσιεύτηκε το 1842 και ήρωας του είναι ένας υπάλληλος που αποφασίζει να αντικαταστήσει το ξεφτισμένο του παλτό με ένα καινούριο. Η επιθυμία της αγοράς που σκοπεύει να κάνει εξοικονομώντας χρήματα, αποκτά στη ζωή του ύψιστη σημασία σα να επρόκειτο για το υπέρτατο επίτευγμα. Μόλις όμως το αποκτά, πέφτει θύμα ληστείας και χάνει το προσφιλές απόκτημα. Τελικά, ο ήρωας πεθαίνει και επανεμφανίζεται ως φάντασμα που κλέβει τα παλτά των περαστικών.
Το συγκεκριμένο διήγημα επιβεβαιώνει τη σκληρότητα της κοινωνίας που συνθλίβει τους αδύναμους και αβλαβείς. Είναι προφανής η ειρωνεία και ο σαρκασμός που το χαρακτηρίζει αλλά και η υπογράμμιση της ασημαντότητας του ανθρώπου που αδικείται και στερείται ακόμη και την παραμικρή χαρά. Ο ρεαλισμός του παγετού που απειλεί τον ήρωα συνδυάζεται με τη μεταφυσική του δράση σε ένα κείμενο που διατρέχει με ματιά διεισδυτική τις κοινωνικές συνήθειες της εποχής.
Νικολάι Γκόγκολ και «Η Μύτη»
Το διήγημα”Η μύτη” είναι ένα από τα πιο πρωτότυπα έργα του Νικολάι Γκόγκολ. Η ιστορία δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1836. Πρόκειται για μια ανεξήγητη εξαφάνιση από το πρόσωπο της μύτης του Κοβαλέβ, ο οποίος, αφότου κατήγγειλε το περιστατικό στην αστυνομία, έτυχε να συναντήσει κάπου στην πόλη τη χαμένη του μύτη που πλέον έχει τραπεί σε αυθύπαρκτη ύπαρξη. Της ζητά εξηγήσεις και εκείνη αρνείται τις κατηγορίες ενώ με την πρώτη ευκαιρία εξαφανίζεται. Στο τέλος, όταν εντοπίζεται η μύτη, ο γιατρός αδυνατεί να την προσαρμόσει στη θέση της.
Στο διήγημα αυτό ο Νικολάι Γκόγκολ παρουσιάζει τον παραλογισμό μιας κοινωνίας που πασχίζει να αποκτήσει ανώτερη κοινωνική θέση και που στην προσπάθειά της αυτή χάνει την ανθρωπιά της. Η μύτη αντιπροσωπεύει την απώλεια ενός μέρους του «εγώ». Δεν είναι τυχαίο πως αποχωρίζεται από το σώμα και αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα σαν να αποκτά ζωή και κυριαρχία ένα άψυχο πράγμα. Η αφύσικη αυτή και παράλογη πραγματικότητα του ήρωα συμβολίζει τις υπερβολές της κοινωνίας όπου οι παντός είδους συμβάσεις καταπνίγουν τον αληθινό άνθρωπο.
Το Ημερολόγιο ενός τρελού
Ο Νικολάι Γκόγκολ στο «Ημερολόγιο ενός τρελού» δείχνει μέσω συμβολισμών την τρέλα και τον θάνατο ως επακόλουθο του κοινωνικού αδιεξόδου. Ο ήρωας εμφανίζει διαταραχές στη σκέψη και διακατέχεται από παραληρηματικές ιδέες μεγαλείου. Θεωρεί δηλαδή πως είναι ο βασιλιάς της Ισπανίας. Οι ημερολογιακές του καταγραφές δείχνουν άνθρωπο πιθανόν με διαταραγμένο ψυχισμό και σίγουρα υποκειμενική αντίληψη της πραγματικότητας. Μοιάζει να σπαράζει ζώντας μια ζωή χαμένη και ανούσια που μόνη της αξία είναι η ψευδαίσθηση του μεγαλείου που κατασκευάζει για τον εαυτό του.
Το διήγημα κινείται ανάμεσα σε πραγματικότητα και φαντασία. Η καθημερινή ζωή διαστρεβλώνεται μέσω της αντίληψης ενός ατόμου που τοποθετεί τον εαυτό του στον αντίποδα αυτού που στ΄αλήθεια είναι. Βρίσκεται παγιδευμένος στην ανιαρή καθημερινότητα της εργασίας του, ένα τοπίο εγκλεισμού από το οποίο δεν μπορεί ή δε θέλει να αποδράσει. Απ΄την άλλη όμως οι επιθυμίες του διατηρούνται ζωντανές και αρχίζουν να διεκδικούν θέση στη ζωή του.
Ο επιθεωρητής
Από τα θεατρικά έργα του Γκόγκολ αυτό που ξεχωρίζει είναι «Ο επιθεωρητής». Είναι ένα έργο που καυτηριάζει την Ρωσική πραγματικότητα της εποχής του. Ένα έργο πολιτικό, συγκλονιστικό και συνάμα διαχρονικό γιατί μπορεί να άλλαξαν οι εποχές αλλά όχι οι άνθρωποι. Το κεντρικό του θέμα είναι η σάτιρα της γραφειοκρατίας με τις εξυπηρετήσεις, τις εύκολες λύσεις, τις ανύπαρκτες δομές, την αυταπάτη και τη διαφθορά.
Η υπόθεση αφορά την επιστράτευση ενός ολόκληρου μηχανισμού ώστε να υποδεχτεί τον αξιωματούχο της κυβέρνησης, ο οποίος τελικά θα εκμεταλλευτεί τους κατοίκους της μικρής πόλης. Οι κάτοικοι προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στον εκπρόσωπο της εξουσίας ώστε να εξασφαλίσουν την εύνοια του μα η εξέλιξη της πλοκής δείχνει πόσο μάταιο τελικά φαντάζει αυτό. Το έργο κατακρίνει την εξουσία που κυριεύει τις συνειδήσεις των ανθρώπων.
Γενικά, ο Γκόγκολ με τα έργα του στράφηκε ενάντια στη γραφειοκρατία και την κοινωνική καταπίεση, το τσαρικό καθεστώς και την Ορθόδοξη εκκλησία υιοθετώντας μια συμπονετική στάση για τους ήρωές του που αφήνονται από αδυναμία να παγιδευτούν στα γρανάζια του συστήματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
«Nikolaj Vasilievic Gogol» Βιβλιογραφική βάση https://biblionet.gr/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%BF/?personid=1660
GOGOL N. (2012)«ΤΟ ΠΑΛΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΤΡΕΛΟΥ», Μετάφραση Γ. Τσακνιάς, εκδόσεις Πατάκη
GOGOL N. (2015)«Η ΜΥΤΗ», Μετάφραση ΛΟΥΤΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, εκδόσεις Ερατώ
ΑΙΧΕΝΜΠΑΟΥΜ Μ.(2005), ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΦΤΙΑΓΜΕΝΟ «ΤΟ ΠΑΛΤΟ» ΤΟΥ ΓΚΟΓΚΟΛ στο «ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ ΦΟΡΜΑΛΙΣΤΩΝ.ΘΕΩΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ», εκδόσεις Οδυσσέας ΣΕΛ.230-251 Διαθέσιμο στη διεύθυνση https://www.lit.auth.gr/sites/default/files/gsg285_chryssant_ftiagmeno_palto_0.pdf
Μακεδόνας Ε. (2019), «Η Έπαρση της Μύτης»Διαθέσιμο στη διεύθυνση https://www.researchgate.net/publication/331212547_E_Eparse_tes_Mytes
