Το Σινεμά «ψηφίζει» για τις Αμερικάνικες Εκλογές! Λίγες μέρες πριν στηθούν στις Η.Π.Α οι κάλπες μιας εκ των πιο κρίσιμων και ταυτόχρονα παράδοξων εκλογικών αναμετρήσεων των τελευταίων δεκαετιών, το Artic.gr ανατρέχει στην κινηματογραφική μνήμη και ξεχωρίζει ταινίες που προσπάθησαν να απεικονίσουν, να αναλύσουν και να επεξεργαστούν τα παρασκήνια, τους πρωταγωνιστές και τα σουρεαλιστικά μυστήρια που «κατατρέχουν» την αμερικάνικη πολιτική σκηνή εδώ και δεκαετίες. Σκάνδαλα μεγατόνων, αμφιλεγόμενες περσόνες, διαφθορά, ματαιοδοξία, παιχνίδια στρατηγικής, μαχόμενοι δημοσιογράφοι και αδαείς γερουσιαστές πρωταγωνιστούν στο αφιέρωμα που ακολουθεί. Ξεκινάμε και… God Bless America…
Στα εκλογικά άδυτα…
Είναι δεκάδες οι φορές που το σινεμά έχει αποπειραθεί να «κρυφοκοιτάξει» πίσω από τις κλειστές πόρτες των εκλογικών επιτελείων και να αποδώσει τον εκλογικό πυρετό και ενίοτε την παράνοια των ανθρώπων της πολιτικής που βαδίζουν το μονοπάτι της εξουσίας. Από τα πιο πρόσφατα αξιόλογα παραδείγματα: η ταινία «Αι Ειδή του Μαρτίου» («The Ides of March». 2011) σε σκηνοθεσία Τζορτζ Κλούνει. Εκεί όπου ο αρχικά αγνός ιδεαλισμός του νεαρού Ράιαν Γκόσλινγκ έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με τους πειρασμούς, το δόλωμα της φιλοδοξίας και εν τέλει την ωμή αλήθεια: στο παιχνίδι της πολιτικής οι ηθικές αρχές και οι ιδεολογίες δεν έχουν καμία θέση.
Μερικές δεκαετίες νωρίτερα ο σπουδαίος Τζον Φορντ σκηνοθετούσε το «The Last Hurrah» (1958), μια από τις λιγότερο αναγνωρισμένες ταινίες του. Ο Φορντ περιγράφει την τελευταία εκλογική καμπάνια επανεκλογής ενός πετυχημένου Δημάρχου στην δύση της ζωής του. Από το φιλμ αναδύεται μια ξεχωριστή νότα μελαγχολίας για την μυθολογία μιας Αμερικής του «ένδοξου παρελθόντος» που περιμένει με καχυποψία το μέλλον να έρθει. Η σάτιρα γύρω από τον φθηνό λαϊκισμό και τις φαιδρές αντιπαλότητες είναι έκδηλη και απολύτως πετυχημένη, όμως αυτό που ξεχωρίζει στην οπτική του Φορντ είναι η συγκινητική διάθεση να αποδώσει τιμή στους «ήρωες» εκείνους που «τίμησαν» την χώρα που ο δημιουργός της ταινίας τόσο αγάπησε.
Ρεμπουπλικανική παράνοια και Αμερικάνικες Εκλογές
Όσοι έχουν μια στοιχειώδη εικόνα του πολιτικού γίγνεσθαι των Η.Π.Α γνωρίζουν πολύ καλά ότι φαινόμενα ανεπίδεκτων υποψηφίων, συχνά άσχετων ή ακόμα χειρότερα επικίνδυνων όχι απλώς δεν σπανίζουν, αλλά ανθίζουν διαχρονικά στο φυτώριο των κοινωνικών παραδοξοτήτων της Αμερικής. Αν, λοιπόν, δεν θυμόσαστε την Sarah Palin, υποψήφια για την αντιπροεδρία στην καμπάνια του Τζον ΜακΚέιν το 2008 (στις εκλογές που ευτυχώς για όλους πρόεδρος αναδείχθηκε ο Μπαράκ Ομπάμα), αναζητήστε το «Game Change» (2012) του Jay Roach. Η Τζούλιαν Μουρ υποδύεται την Palin με την ταινία να αναδεικνύει ανατριχιαστικά πως ένας άνθρωπος με πλήρη άγνοια της πολιτικής πραγματικότητας και με μόνο όπλο την επικοινωνιακή του υπεροχή και την δυναμική να προσεγγίζει το πλήθος, μπορεί να φτάσει μια ανάσα από το οβάλ γραφείο. Σας θυμίζει κάτι;
Συνεχίζοντας σε ρυθμούς «ρεπουμπλικανικούς», καταγράφουμε δύο ταινίες που αποπειράθηκαν να σκιαγραφήσουν την προσωπικότητα και την σταδιοδρομία δύο εκ των πιο αμφιλεγόμενων πολιτικών ανδρών της σύγχρονης πολιτικής σκηνής: του George W. Bush και του Dick Cheney. Αναζητήστε, λοιπόν, το «W.» (2008) του Oliver Stone στο οποίο ξεχωρίζει η ερμηνεία του Josh Brolin και η (μάλλον βιαστική) πολιτική αποτίμηση του Stone πάνω στα έργα και τις ημέρες του George Bush. Και στην συνέχεια το πιο πρόσφατο «Vice» (2018), όπου η μπιτάτη σκηνοθεσία του Άνταμ ΜακΚέι και η μνημειώδης μεταμόρφωση του Κρίστιαν Μπέιλ σε Ντικ Τσένεϊ μας «μπάζουν» στα παρασκήνια κορυφαίων γεγονότων όπως το σκάνδαλο Watergate, η πτώση των Δίδυμων Πύργων και οι μεθοδεύσεις που οδήγησαν στην έναρξη του πολέμου στο Ιράκ.
Οι προοδευτικοί του Χόλιγουντ
Ολοκληρώνουμε το πρώτο μέρος αυτού του αφιερώματος με δύο ξεχωριστές κινηματογραφικές προεκλογικές «εκστρατείες». Αυτή του Ρομπερτ Ρέντφορντ στο εξαίρετο «The Candidate» (1972) του Μάικλ Ρίτσι και αυτή του Σον Πεν στο καλοστημένο «Milk» (2008) του Γκας Βαν Σαντ.
Στην πρώτη περίπτωση ο προοδευτικός υποψήφιος για την γερουσία της Καλιφόρνια, τον οποίο υποδύεται ο Ρέντφορντ, πέφτει στην παγίδα των media και των συστημικών επιθέσεων που τον εγκλωβίζουν σε μια θλιβερή αποκόλληση από τον ιδεαλισμό και την πίστη στις αξίες και τα πολιτικά ιδανικά.
Ενώ στην περίπτωση του «Milk» έχουμε να κάνουμε με την ακαδημαϊκή πλην ευαίσθητη εξιστόρηση του πρώτου δηλωμένου ομοφυλόφιλου άνδρα που κατέλαβε δημόσιο αξίωμα στην πολιτεία της Καλιφόρνια.
Δημοσιογράφοι σε θέση μάχης
Το γιατί ο «Πολίτης Κέιν» («Citizen Kane». 1941) αποτελεί μια επαναστατική τομή στην ιστορία του σινεμά απαιτεί δεκάδες αράδες ανάλυσης και εξύμνησης που σίγουρα το παρόν κείμενο εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να χωρέσει. Δεν μπορούμε, όμως, να παραλείψουμε το αριστούργημα του Όρσον Γούελες ως κομβικό κομμάτι σκιαγράφησης και ταυτόχρονα αποδόμησης του American Dream. Η άνοδος και η πτώση του μεγιστάνα του Τύπου Charles Foster Kane γίνεται στα χέρια του Γουέλες η αντανάκλαση μιας βαθύτατα αμερικάνικης τραγωδίας. Επιτυχία, χρήμα, δύναμη, επιρροή, ευφυία. Μοναξιά, αμφισβήτηση, ματαιοδοξία, ήττα, κατάρρευση. Η ουσία, όμως, θα βρίσκεται πάντα στο μυστηριώδες «Rosebud».
Κι από τον Όρσον Γουέλες περνάμε στην σύγχρονη πολιτική μυθοπλασία και στο διαχρονικό «All the president’s men» (1976) του Άλαν Πάκουλα. Στιβαρό και καθηλωτικό πολιτικό θρίλερ, σταθμός για το είδος, που εξιστορεί την δημοσιογραφική αποκάλυψη του σκανδάλου Watergate το οποίο οδήγησε στην παραίτηση του προέδρου Nixon. Εκρηκτική η χημεία του πρωταγωνιστικού διδύμου Ρέντφορντ – Χόφμαν.
Και μιλώντας για τον Nixon, το 2008 ο Ρον Χάουαρντ μετέφερε στην μεγάλη οθόνη την περιβόητη συνέντευξη του παραιτηθέντα προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον στον Βρετανό δημοσιογράφο Ντέιβιντ Φρόστ. Μια συζήτηση που έμεινε γνωστή ως η «Αναμέτρηση». Καθηλωτική και αποκαλυπτική ταινία με ρεσιτάλ ερμηνείας από τον Φρανκ Λάντζελα και τον Μάρτιν Σιν.
Σε παρόμοιο μήκος κύματος και το υπέροχο «Goodnight and Good Luck» (2005), η αναμφίβολα σημαντικότερη ταινία του Τζορτζ Κλούνει. Ο Αμερικάνος σταρ σε τριπλό ρόλο σκηνοθέτη, συν-σεναριογράφου και συμπρωταγωνιστή, μας μεταφέρει στα σκοτεινά χρόνια της κυριαρχίας του Γερουσιαστή Μακ Κάρθι, όπου οι διώξεις και το κυνήγι μαγισσών σε βάρος υπόπτων για σχέσεις με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» είχαν λάβει μεταφυσικές διαστάσεις. Ο Κλούνει με μετρημένη γραφή, προσεγμένη, ανεπιτήδευτη, αλλά αρκούντως φορτισμένη συναισθηματική ματιά, παράγει πολιτικό σινεμά υψηλού επιπέδου, άρτιας αισθητικής και εντυπωσιακής μεστότητας.
Τα media σε παράνοια…
Η παράνοια των μηχανισμών ενημέρωσης αναδύεται στα μάτια μας με τρομακτικούς όρους στο «Network» (1976) του Σίτνεϊ Λουμέτ και στο «Meet John Doe» (1941) του Φρανκ Κάπρα. Η ταινία του Λουμέτ αποτελεί μια μνημειώδης, σοκαριστική ωδή στην παράνοια των media που διαστρεβλώνουν κυνικά και απάνθρωπα γεγονότα, προσωπικότητες και συνειδήσεις. Ενώ η προχωρημένη για την εποχή της σάτιρα του Κάπρα αναδεικνύει την δύναμη των ΜΜΕ μέσω ενός ιδιοφυούς ευρήματος: την διαμόρφωση ενός ανύπαρκτου εθνικού ήρωα στην συνείδηση της κοινής γνώμης, μονάχα από την πένα μιας δημοσιογράφου!
Στο ίδιο κλίμα προχωράμε με ένα φιλμ αταξινόμητο, πρωτοποριακό και έντονα προφητικό. Το 1957 ο Ελία Καζαν παρέδιδε το «Face in the Crowd», ένα προκλητικό δράμα για την αποπλάνηση των ανθρώπων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και το «τέρας» που τα ίδια τα media μπορούν να δημιουργήσουν. Η ταινία του Καζαν παρόλα αυτά δεν είναι μονάχα μια κριτική προσέγγιση πάνω στους μηχανισμούς χειραγώγησης των media, αλλά ένα σπαρακτικό προσωπικό δράμα στο οποίο η δίψα για πολιτική εξουσία και δύναμη ανοίγει τον δρόμο στην προδοσία, την διάψευση, τον φθόνο και τον άκρατο κυνισμό. Ταινία που φαντάζει πιο ρεαλιστική στις μέρες μας, παρά τότε που κυκλοφόρησε.
Πολιτική αλληγορία και σάτιρα
Συνεχίζοντας σε διάθεση σάτιρας και αλληγορίας, δεν μπορούμε να μην εντάξουμε στο αφιέρωμα το αριστουργηματικό «Dr. Strangelove» (1964), την σπαρταριστή σάτιρα του Στάνλει Κιούμπρικ πάνω στην ψυχροπολεμική παράνοια και τον φαιδρό αμερικάνικο αντικομουνισμό. Ο Πίτερ Σέλερς είναι απολαυστικός σε έναν πολλαπλό ρόλο έκπληξη ενώ η ατάκα: «Κύριοι δεν μπορείτε να μαλώνετε εδώ. Εδώ είναι η αίθουσα πολέμου» έχει χαραχθεί αιώνια στην κινηματογραφική μνήμη.
Μιλώντας για ψυχρό πόλεμο και παράνοια, ο «Άνθρωπος της Μαντζουρίας» του Τζον Φράνκενχάιμερ στέκεται μάλλον ως η πιο αιχμηρή απόπειρα σάτιρας πάνω στο εν λόγω θέμα. Στο φιλμ του 1962 με πρωταγωνιστή τον Φρανκ Σινάτρα ο Φράνκενχάιμερ στήνει μια παραισθητική φάρσα πάνω στην ψευδαίσθηση της κομμουνιστικής απειλής, που εν τέλει καταλήγει ως καθρέφτης όσων στρεβλών μαστίζουν το αμερικάνικο πολιτικό σύστημα. Το 2004 κυκλοφόρησε το σαφώς κατώτερο, αλλά αναμφίβολα ενδιαφέρον remake με πρωταγωνιστή τον Ντένζελ Γουάσινγκτον.
Πριν ολοκληρώσουμε την αναδρομή μας, αξίζει μια σύντομη μνεία στο απολαυστικό «Ο Πρόεδρος, ένα ροζ σκάνδαλο κι ένας πόλεμος» («Wag the dog». 1997) του Μπάρι Λέβινσον. Το πολιτικό φορτίο της ταινίας μοιάζει αναιμικό και περιορισμένο αλλά από μόνη της η πλοκή συνιστά σάτιρα πρώτου βαθμού. Προκειμένου να αποσιωπηθεί ένα ροζ προεδρικό σκάνδαλο, ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο και ο Ντάστιν Χόφμαν καλούνται να «στήσουν» έναν fake πόλεμο με την Αλβανία για να αποπροσανατολίσουν την κοινή γνώμη. Η ερμηνευτική συνύπαρξη των δύο αυτών τιτάνων αρκεί!
What If?
Ολοκληρώνουμε την αναδρομή μας με δύο πιο «αιρετικές» προτάσεις. Για τους λάτρεις της camp κουλτούρας, λοιπόν, το «Linda Lovelace for President» (1975) φαντάζει η ιδανική ένοχη απόλαυση. Ορμώμενοι από την τεράστια επιτυχία που γνώρισε το «Βαθύ Λαρύγγι», η Linda Lovelace ξεκινά μια cult καμπάνια προς τον Λευκό Οίκο στην διάρκεια της οποίας δεν υπάρχουν κινηματογραφικοί κανόνες και όρια.
Και κλείνουμε με το πιο πρόσφατο «The Plot Against America» (2020). Μια σειρά του δικτύου HBO με κινηματογραφικές προδιαγραφές, που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του σπουδαίου Philip Roth και διαστρεβλώνει περιπαικτικά την ιστορία, θέτοντας το ερώτημα: τι θα γινόταν αν στις εκλογές του 1940 νικητής έβγαινε ο φιλοναζί υποψήφιος Λίντμπεργκ κι όχι ο Ρούζβελτ; Επίκαιρο, σαρδόνιο, συγκλονιστικό, ίσως η πιο δυνατή πρόταση για την «κινηματογραφική» σας κούρσα μέχρι τις εκλογές.
Αμερικάνικες Εκλογές: να μην ξεχάσουμε
- Τα δύο πολιτικά διαμάντια του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Το βιογραφικό «Lincoln» και το δημοσιογραφικό θρίλερ «The Post».
- Το «Nixon» του μονίμως πολιτικά αφυπνισμένου Oliver Stone.
- Την «Δίκη των 7 του Σικάγο» του Άαρον Σόρκιν. Μόλις κυκλοφόρησε στο Netflix. Άλλο ένα τρανό δείγμα του «προοδευτικού Χόλιγουντ».
- Το «Στίγμα της Προδοσίας» του Κώστα Γαβρά που διεισδύει στα άδυτα της ΚΚΚ.
- Τον «Ιρλανδό» του Μάρτιν Σκορσέζε. Μέσα από την γκανγκστερική του ιστορία μελετά διακριτικά την ιστορία των Η.Π.Α από τα 60s και ύστερα.
- Την βιογραφία του «Malcolm X» δια χειρός Σπάικ Λι. Όπως και το πιο πρόσφατο «BlackKklansman».
- Το old but gold noir «Όλοι οι Άνθρωποι του Βασιλιά».
- Την υπέροχη σάτιρα του Γουόρεν Μπίτι στο «Bulworth».
